Grote transities

Door een te grote stikstofbelasting op de natura 2000 gebieden is de Nb-wetvergunningverlening voor stikstof teruggedraaid en is Nederland op slot gegaan. Daarnaast is de nutriëntenbelasting van het (grond)water te hoog waardoor de Kaderrichtlijn water (KRW-)doelen niet gehaald kunnen worden en is er sprake van een grote CO ₂ -uitstoot in de veenweidegebieden (klimaat). Het Kabinet Rutte IV heeft het Nationaal Programma Landelijk Gebied opgestart naar aanleiding van de problemen die (zijn) ontstaan en heeft daar een landelijk budget van € 25 miljard voor de komende 13 jaar aan toegevoegd. De middelen van dit Transitiefonds zijn in 2023 door de Tweede Kamer verankerd in een Wet.

Wij hebben - samen met onze provinciale netwerkpartners - sinds drie jaar een beleid ingezet waarbij stimulering van de landbouwtransitie, een urgente stikstofaanpak en het bevorderen van de biodiversiteit centraal staan in het landelijk gebied. Onze partners hebben ons in een manifest opgeroepen om nog meer de regie te pakken en voortvarend aan de slag te gaan. Nu het Rijk vooralsnog een stevig budget heeft vrijgemaakt voor de transitie in het landelijk gebied, kunnen wij onze ambities ook waarmaken.

We hebben in juli 2023 een stand-van-zakendocument opgeleverd aan het Rijk. Gelet op de randvoorwaarden van het ontbreken van het Landbouwakkoord (perspectief voor de landbouw) en niet helder zijn van alle doelen is dit een tussenproduct. Dit heeft de instemming gekregen van Provinciale Staten. Hierin staan eerste oplossingsrichtingen waaraan gedacht kan worden voor het oplossen van opgaven vanuit natuur, klimaat en water met daarbij een toekomstperspectief voor de landbouwsector. Het Rijk heeft nog geen middelen beschikbaar gesteld. In 2024 zal op grond van de Gebiedsplannen 2.0 door de provincies en de ambitie van het nieuwe kabinet, een definitief budget worden geraamd worden geraamd voor Groningen.

Het Rijk zal de provincies vragen om de regie te nemen in deze transities via een gebiedsgerichte aanpak. We zijn een project Transitie Landelijk Gebied/Stikstof gestart om de opgave van het Rijk te verkennen en fasegewijs ter hand te nemen. Wij hebben drie fases onderscheiden:

• Fase I: Definiëren-Voorbereiden; 'grip krijgen' (maart - mei 2022 (afgerond)).
• Fase II: Ontwerpen (juni 2022 - april 2024); Opstellen gebiedsplan voor provincie Groningen, kwartiermaken organisatie en een aanvang maken met quick-winmaatregelen.
• Fase III: Uitvoeren (mei 2024 - 2035); met Prolander en partners gebiedsgerichte projecten starten en uitvoeren.

De planning is door de val van het kabinet Rutte IV echter niet stabieler geworden. De oplevering van het definitieve gebiedsplan kan pas plaatsvinden wanneer alle doelen helder zijn en het toekomstperspectief voor de agrarische sector gewaarborgd is. Die randvoorwaarden zijn nodig om een goed en gedragen gebiedsplan op te kunnen leveren.

De minister van LNV heeft erkend dat de provincies niet eigenstandig in staat zijn om een opgave van
€ 25 miljard te bemensen. Voor de inzet van extra personeel en proceskosten (gebiedsprocessen en planvoorbereiding) zal het Rijk ongeveer 12% van de middelen beschikbaar stellen.
Voor fase II (planvoorbereiding) is personele inzet nodig vanuit nagenoeg alle provinciale beleidsterreinen. Daarbij maken wij zo goed mogelijk gebruik van de medewerkers die al met dit werk annex zijn. De opgaaf is echter zo groot dat het verstandig is - vooruitlopend op de middelen die gaan komen van het Rijk - voor de uitvoering 6,0 fte extra personeel aan te trekken.
Wij verwachten dat fase III een hogere inzet van mensen en middelen zal vragen, afhankelijk van de keuzes die het Rijk hierin met ons gaat maken.

Uitwerking doelen 2024

• Vóór 1 april 2024 zullen wij een Gebiedsplan 2.0 inleveren bij LNV. Het Gebiedsplan is besproken in zeven tot tien deelgebieden met boeren en andere relevante betrokkenen. Het Gebiedsplan zal voor de deelgebieden omschrijven welke maatregelen wij op het gebied van Stikstof/biodiversiteit, Kaderrichtlijn Water en Klimaat (veenoxidatie/methaan) wij voornemens zijn. Tevens zullen wij in dit Gebiedsplan-aspecten als klimaatadaptatie, landschap, infra, erfgoed etc. meenemen. Het Programma moet zicht geven op de uitvoering in de periode tot 2030-2035, de kosten daarvan en de sociaal-economische impact daarvan. Onze verwachting is dat dit resulteert in een reservering van LNV een paar miljard euro voor de uitvoering in Groningen. De vervolgstap, welke nu is voorzien vanaf 1 april 2024, is dat we per deelgebied deze gebiedsplannen gaan uitwerken en daarmee concreet invulling gaan geven aan de gestelde doelen. Wij zullen enkele herinrichtingsprojecten gaan starten om complexe inrichtingsvraagstukken met een gebiedscommissie en een wettelijk instrument ter hand te nemen.
• We geven een groter vervolg aan het succesvolle subsidietraject om managementmaatregelen te nemen om de stikstofreductie daadwerkelijk op te pakken.
• We verbeteren de inzet van ANLb-middelen.
• We voeren de noodzakelijke maatregelen uit rondom Liefstinghsbroek om te voldoen aan de eisen en aanbevelingen vanuit de Natuurdoelanalyse.
• We zetten stevig in op het hebben van goede en voldoende grondposities zodat gebiedsprocessen goed gefaciliteerd kunnen worden.
• Wij zullen voorbereidingen treffen om provinciale doelen, waarvoor geen rijksgeld beschikbaar is maar die wel passen in de integrale aanpak, in de vorm van nadere uitwerkings- en/of uitvoeringsplannen.
• Een Uitvoeringsplan voor de bemensing van de uitvoeringsfase wordt opgesteld en vanaf april 2024 uitgevoerd. Gelet op de krapte van de arbeidsmarkt zal veel aandacht besteed worden aan de samenwerking met Prolander, provincie Drenthe, interne werving/prioritering en de samenwerking met partners en adviesbureaus.