Inleiding
Cultuur
Kunst en cultuur zorgen voor saamhorigheid, troost, creativiteit, inspiratie en verbinding. Cultuur draagt bij aan brede welvaart, het draagt bij aan het welbevinden van onze inwoners. Het is overal aanwezig in ons dagelijks leven, het gaat over onze identiteit, drijfveren en dromen. Cultuur prikkelt, daagt uit. We zien momenteel verschillende knelpunten en uitdagingen in de sector. De door ons verstrekte subsidies zijn vaak net voldoende om te overleven en we zien dan ook grote kwetsbaarheid bij met name de instellingen die niet door het Rijk worden gesubsidieerd. Daarnaast wordt het voortbestaan van culturele instellingen bedreigd door kostenstijgingen, van hogere prijzen voor bouwmaterialen, de huur van tenten en de loonkosten voor schaarse zzp-ers zoals beveiligers en technici tot de explosieve stijging van de energiekosten. Naar verwachting blijft een groot deel van deze kosten structureel hoog. Veel culturele instellingen worden na corona nog steeds geconfronteerd met lagere bezoekerscijfers of uitgestelde reserveringen. Het gedrag van veel cultuurconsumenten is veranderd en bezoekers blijven langer weg dan verwacht. Er is aantoonbare schaarste op het vlak van de bemensing in techniek, productie en zakelijke (waaronder marketing) en financiële leiding bij culturele organisaties. Op het gebied van duurzaamheid en circulariteit kent de sector vele uitdagingen, variërend van de implementatie van energiebesparende maatregelen tot een verandering in de manier van denken en doen bij het maken van culturele producties. Een fatsoenlijke betaling van werk in de culturele sector is niet vanzelfsprekend. Per 2025 moeten alle culturele instellingen die aanspraak willen maken op publieke middelen voldoen aan de Fair Practice Code, maar ook aan de Governance Code Cultuur en de Code Diversiteit & Inclusie. Het doel is om de drie codes tot een vanzelfsprekend onderdeel van de bedrijfsvoering in de cultuursector te maken en te zorgen voor eerlijke beloning in de cultuursector.
Ondanks het bovenstaande zien we de voortdurende wendbaarheid, kracht en inventiviteit van het culturele veld. We zijn in 2024 in het laatste jaar qua uitvoering van ons Uitvoeringsprogramma cultuur 2021-2024. De in het uitvoeringsprogramma opgenomen instrumenten en regelingen komen ten goede van de gehele regionale basisinfrastructuur. Zichtbaar is dat we werken aan een duurzame versterking van het erfgoedveld. Er is een sterkere verbinding gelegd tussen cultuur en toerisme. We werken aan het duurzaam versterken van de kwaliteit van het cultuuronderwijs en het vergroten van de kansengelijkheid zodat alle kinderen en jongeren in contact komen met kunst en cultuur. Cultuur waarderen we in eerste instantie om haar intrinsieke waarde voor de inwoners en bezoekers van de provincie. Tegelijk zijn we ons sterk bewust van de verbindende waarde die kunst en cultuur genereren. Die waarde hebben we bij uitstek nodig bij de uitvoering van de sociale agenda van Nij Begun, waarbij er ook in en rondom de gezondheidssector en welzijnssector verbindingen worden gelegd. Op dit moment zijn de contouren voor een Sociale Agenda binnen Nij Begun nog niet helder. De rol van de provincie hierbinnen moet nog verder vorm krijgen. Onze inzet is om cultuur hierin een volwaardige plaats te geven.
De samenwerking met Groninger gemeenten, al eerder ingezet, betaalt zich uit. Met bovenstaande voorbeelden geven wij invulling aan onze doelstellingen rondom vernieuwing, samenleven met cultuur, overal cultuur, gekoppeld aan onze specifieke Groninger kwaliteiten rondom erfgoed, collecties, taal en landschap. We willen dat iedereen, jong en oud, in Stad en Ommeland, toegang heeft tot kunst en cultuur. De makers van kunst en cultuur moeten een eerlijke beloning kunnen verdienen.
In 2024 gaan we door met alle relevante partijen invulling te geven aan de opgave wat we met elkaar te doen hebben om de tweede helft van onze beleidsperiode 2021-2028 een nog meer succesvol en waardevol provinciaal cultuurbeleid te kunnen voeren. Welke accentverschuivingen en bijsturingen zijn er bijvoorbeeld nodig? Hoe gaan we invulling geven aan hierboven geschetste knelpunten en uitdagingen? Wij zijn hiermee gestart in 2023 en vervolgen dit proces in 2024 waarbij we samen met de gemeente Groningen en de Kunstraad de noodzakelijke voorbereidende stappen zetten richting het Uitvoeringsprogramma cultuur 2025-2028.
Erfgoed, Ruimtelijke kwaliteit en Landschap (ERL)
Groningen is mooi, Groningen is prachtig! De statige borgen op ooit woeste gronden, kapitale boerderijen in het weidse Groninger land, en authentieke wierdendorpen, die de rust van vroeger uitstralen, zijn het maatschappelijk kapitaal waar Groningen om bekend staat. Het kapitaal waar we trots op zijn. Samen met de nieuwe ontwikkelingen in het Groninger landschap, de moderne architectuur, de 'Groninger ontwerpcultuur', zijn het de ijkpunten die ervoor zorgen dat we ons thuis voelen. Groningen heeft goud in handen. Maar dit goud staat onder druk, door de gevolgen van de gaswinning, de landelijke transities en opgaven zoals bodemdaling, maar ook door de demografische ontwikkelingen. Het is onze publieke taak om te zorgen voor ons goud, om waar mogelijk de rijkdom te vergroten en om die rijkdom verder uit te bouwen. Dat kunnen en willen wij niet alleen, maar dat doen wij samen met onze gemeenten, onze maatschappelijke partners en met de rijksoverheid. Wij werken samen aan de opgave ERL (looptijd tien jaar) en, specifiek voor het aardbevingsgebied, via een meerjarig en geactualiseerd Erfgoedprogramma, zodat ook in de toekomst er niets boven Groningen gaat!
In 2023 zijn we gestart met de uitvoering van de tweede helft van het ERL-programma op basis van de in 2022 uitgevoerde Tussenevaluatie ERL. In deze evaluatie hebben we gekeken naar de onderdelen waar we nog extra inzet op in gaan zetten. Ook hebben we met onze medeoverheden en stakeholders gekeken naar wat binnen ERL succesvol was. Wat moeten we vooral mee doorgaan en met wat niet? Hoe kunnen de successen gaandeweg een plek kunnen geven in ons reguliere beleid.
Het Erfgoedprogramma (NPG-deel) voor het aardbevingsgebied is in 2023 verlengd tot en met 2025. Daarnaast heeft het kabinet, naar aanleiding van de Parlementaire Enquête gaswinning aangegeven het Erfgoedprogramma te verlengen tot en met 2028. Hiervoor werken we in het najaar van 2023 een voorstel uit conform de regionale claim.
Uit de tussenevaluatie ERL is gebleken dat er een grote behoefte is om de succesnummers van het Erfgoedprogramma uit te rollen over de rest van de provincie. In 2024 zullen we dan ook aan de slag gaan met de uitrol van onder andere het Erfgoedloket Groningen en de subsidieregelingen voor onderhoud en restauratie van erfgoedpanden naar de andere gemeenten die niet in het aardbevingsgebied vallen.
De druk maar ook koppelkansen die voortvloeien vanuit de grote transities en opgaven vragen om (monitoring)instrumenten gericht op de versterking van ruimtelijke kwaliteit en landschap, zoals een Stimuleringsprogramma Agrarisch Landschappelijk Bouwen, Activeringscampagne Ruimtelijke Kwaliteit, Kwaliteitsgids, behoud en doorontwikkeling Groen Erfgoed, uitrol van de Landschapsmonitor en het Steunpunt Ruimtelijke kwaliteit. Hier geven we in 2024 verder vorm aan.
Onderdeel van ERL is het toekomstbestendig maken van de ERL-onderwerpen. Daarbij hoort het leren van anderen en het vergroten van het netwerk. Ook internationaal. Daarom zijn we in 2019 gestart als partner in het Europese project MOMAr (Models of Management for Singular Rural Heritage).
In 2023 zijn we de laatste fase ingegaan van dit project en zijn in Zaragoza de eerste resultaten van door Groningen ingebrachte project Erfgoedlab gepresenteerd. De lessen uit het MOMAr-project passen we toe in het Erfgoedlab. In 2024 zullen we het lab verder vorm en inhoud geven en samen met de partners bekijken hoe we het lab ook in de toekomst kunnen borgen.
Verder werken we in 2024 door aan de instrumenten uit het lopende Erfgoedprogramma, het ERL-programma (onder andere subsidieregelingen, Erfgoedmonitor en Kwaliteitsgids Groningen).
Maatschappij en Versterking Leefbaarheid
Werken aan leefbaarheid binnen de provincie Groningen kenmerkt zich al jaren door een integrale aanpak; van buiten naar binnen. We werken intensief samen met gemeenten, maatschappelijk organisaties, kennisinstellingen, bedrijven en inwoners om maatschappelijke uitdagingen in onze provincie het hoofd te bieden. Onze rol is daarbij verbindend, ondersteunend en aanjagend. Samen werken we aan oplossingen voor complexe maatschappelijke opgaven. Met als doel het stimuleren en verbeteren van de leefbaarheid voor alle inwoners van Groningen. De focus van een nieuw Leefbaarheidsprogramma 2024-2027 zal gezien de aandacht voor leefbaarheid in het Hoofdlijnenakkoord naar verwachting een stevige voortzetting worden van het huidige uitvoeringsprogramma Leefbaarheid (tot en met eind 2023) waarbij het accent vooral zal liggen op kansengelijkheid, gezondheid en woonkwaliteit. Het zal wederom in nauwe afstemming met alle gemeenten en maatschappelijke partners worden vertaald naar een aantal programmalijnen.
Op dit moment zijn de contouren voor een Sociale Agenda binnen Nij Begun nog niet helder. De rol van de provincie hierbinnen moet nog verder vorm krijgen.
De Sociale Agenda zal een leidende component zijn in een provinciaal Leefbaarheidsprogramma 24-27.
Aan de in 2022 vastgestelde Provinciale Uitvoeringsagenda Wonen 2022-2026 'Samen werken aan wonen' zal in 2024 verder worden gewerkt. Deze uitvoeringsagenda kent twee hoofdlijnen:
- Versnellen van de woningbouw met aandacht voor kwaliteit en diversiteit
- Verbeteren en verduurzamen van de bestaande woningvoorraad. Concreet worden onder meer een bruikbare aanpak voor het versnellen van woningbouw voor Groningse gemeenten opgesteld en werken we nauw samen met gemeenten als koploper in het traject 'Een thuis voor iedereen'.
Bovenliggend doel zoals ook benoemd in het hoofdlijnenakkoord is de Brede Welvaart in onze provincie verbeteren om zo een aantrekkelijke en leefbare provincie te zijn. Brede welvaart gaat immers over meer dan alleen ons inkomen, economie of groei. Het gaat over alles dat het leven de moeite waard maakt. Dus over leefbaarheid en veiligheid, kwaliteit van de leefomgeving, gezondheid, sociale samenhang en voorzieningenniveau, onderwijs en arbeidsmarkt, klimaat en energie, natuur en landbouw, bereikbaarheid en woningmarkt, nu en later. We ondersteunen gemeenten bij het formuleren van hun ambities hierin. In 2024 bundelen wij de kracht van de regio in een landelijk netwerk. We leren van elkaar, borgen meerjarige regionale brede welvaart monitoring en vormen een gezamenlijke spreekbuis naar landelijke instellingen.
Wonen en Regio Groningen-Assen
Momenteel wordt er in Nederland ingezet op versnelling van de woningbouw vanwege de huidige woningnood. Daarom zijn er met het Rijk en gemeenten in regioverband afspraken gemaakt over deze opgave.
Onze inzet in de afspraken is dat we in gezamenlijkheid werken aan een woningaanbod die aansluit bij de wensen van de Groningers, passend in onze omgeving.
In het ommeland ligt het accent van de woningbouwopgave op de koppeling met de bestaande woningen. Het bouwen van nieuwe woningen gaat hier vaak gepaard met herstructurering en verduurzaming van bestaande wijken en buurten omdat hier nog een achterstand in te halen is. Dit is echter wel een ‘extra’ opgave en vereist een goede samenwerking in de regio en in de provincie. Hierbij zijn aanvullende middelen en passende regelingen van het Rijk onontbeerlijk.
Overigens speelt deze herstructureringsopgave niet alleen in het ommeland maar is deze ook in de stad Groningen van toepassing.
Een groot deel van de provinciale woningbouwopgave landt in de Regio Groningen-Assen (RGA). In dit samenwerkingsverband hebben wij de verstedelijkingsstrategie RGA opgesteld waarin onder andere de thema's wonen, mobiliteit, werken en groen zijn geïntegreerd. Op basis van deze verstedelijkingsstrategie wordt een NOVEX-ontwikkelperspectief voor de Regio uitgewerkt, dat weer leidt tot een uitvoeringsagenda en investeringsagenda. Hierin maken wij (financiële) afspraken met het Rijk in het traject NOVEX RGA om de ontwikkeling van woningbouwlocaties te versnellen. Het samenwerkingsverband van de RGA wordt komend jaar geëvalueerd en geactualiseerd, dit gebeurt elke vier jaar. Raden en Staten worden bij de evaluatie en actualisatie betrokken.